آموزش و مشاوره دوران بلوغ

مفهوم دوران بلوغ :

نوجواني يک دوره بحراني است که در آن بلوغ اتفاق مي افتد . از نظر لغوي بلوغ در فرهنگ فارسي به معني « رسيدن » ، « رسيدن به سن رشد » ، « مرد شدن » ، « زن شدن » ، « رسيدگي و پختگي و به حد کمال رسيدن » آمده است . سازمان جهاني بهداشت ، نوجواني را به سنين ۱۰ تا ۱۹ اطلاق مي کند . اين دوره منشأ تغييرات زيادي در وجود شخص است و موجب مي شود که شخص به گونه اي متفاوت ، رفتار و احساس کند . نگاه نوجوان نسبت به جهان تغيير مي کند و گاه دچار تشويش و نگراني مي شود . تصميم گيري برايش مشکل مي شود که اين عوامل موجب بروز مشکلاتي در برخورد وي با خانواده و جامعه مي شود .

بلوغ دوره بحراني انتقال از مرحله کودکي به بزرگسالي و زمان اکتساب قدرت باروري است . دوره اي که تغييرات تکاملي در مغز و غدد بدن باعث تغييرات جسماني ، رواني ،‌ روحي و رفتاري مي شود .

اهميت شناخت دوران بلوغ و مسائل آنان

دوران بلوغ يکي از حياتي ترين مراحل زندگي انسان است . اين مرحله زمان تغيير سريع رشد و نمو و تغييرات سريع اجتماعي است . هر چند در سنين بلوغ تمايل نوجوانان از خانواده به افراد همسن و سال خود تغيير پيدا مي کند . ولي مطالعات گسترده انجام شده در ايران نشان مي دهد که پسران در سنين پايين تر و دختران در سنين مختلف مايلند که منبع اطلاعات آنها والدينشان باشد . بنابراين آگاهي والدين از بلوغ ، نحوه آموزش و حل مشکلات نوجوانان قبل از بلوغ ، در هنگام بلوغ و بعد از آن بسيار مهم است .

تغييرات جسمي دوران بلوغ در دختران

بلوغ عبارت از يکسري تغييرات جسمي و رواني که سلسله وار به دنبال هم اتفاق مي افتد و نهايتاً در پايان اين دوره ، نوجوان زمينه و آگاهي کافي جسمي و رواني را براي زن شدن پيدا مي کند .

علامتهاي جسمي بلوغ به دنبال يکسري تغييرات هورموني بدن که از طريق مغز ( سيستم هيپوفيز و هيپوتالاموس ) کنترل مي شود و ارتباط مستقيمي با تخمدان ( در دختران ) دارد ، ظاهر مي شود .

سن بروز تغييرات بدني در دوره بلوغ بسيار متغير است .

اکثر دختران در سنين ۹ تا ۱۳ سالگي نخستين تحولات دوره بلوغ را از خود نشان مي دهند .

يک تا دو درصد جمعيت شروع تغييرات بلوغ را در خارج از اين محدوده سني تجربه مي کنند . اين افراد را از نظر بلوغ زودرس و يا ديررس مي بايست ارزيابي کرد .

تغييرات دوران بلوغ در دختران عبارتند از :

رشد جسمي و قدي

جوانه زدن نوک پستانها و رشد آنها

پيدايش موهاي ناحيه تناسلي و زيربغل

قاعدگي

طول مدت رشد در پسرها طولاني تر از دخترهاست به طوري که معمولاً مردها قدبلندتر از زنها مي شوند .

علائم جسمي بلوغ در دختران

* رشد قد

جهش رشد معمولاً در دختران حداقل ۲ سال زودتر از پسران اتفاق مي افتد و بسيار چشمگير است . به طوري که در مدت يک سال ميزان رشد ۲ برابر مي شود و قد حدود ۱۱-۶ سانتي متر بيشتر مي شود . جهش چشمگير رشد و حداکثر افزايش آن ، معمولاً دو سال بعد از جوانه زدن پستانها و يک سال قبل از شروع عادت ماهانه اتفاق مي افتد .

سرعت رشد در دختران به ميزان هورمون رشد و هورمون جنسي ( استروژن ) مربوط مي شود . هورمون رشد باعث افزايش رشد بخصوص در استخوانها و غضروف مي شود . ولي هورمون جنسي ( استروژن ) سبب بسته شدن مرکز رشد استخواني و کاهش و کند شدن رشد استخوان مي شود . به همين دليل است که بعد از شروع قاعدگي ، سرعت رشد قد کندتر مي شود و معمولاً بيش از ۶ سانتي متر افزايش نمي يابد .

* رشد پستانها

مرحله بعدي ، رشد پستانهاست که معمولاً در سنين بين ۱۳-۹ روي مي دهد . به طور متوسط در ۹/۵ سالگي پستانهاي رشد مي کنند . جوانه زدن پستانها از نوک پستان شروع مي شود و به طور معمول دردناک ، حساس و در دو طرف همزمان است . در پايان دوره بلوغ ، رشد پستان کامل مي شود و به صورت پستان بالغ درمي آيد .

* قاعدگي

آخرين مرحله بلوغ ،‌ قاعدگي است که در سنين ۱۶-۱۰ و به طور متوسط در ۱۳ سالگي اتفاق مي افتد .

عامل وراثت ،‌عوامل محيطي از قبيل محل جغرافيايي و تماس با نور ، وضعيت سلامت و وزن و تغذيه و شرايط رواني در شروع سن بلوغ دخالت دارند . کودکاني که در مناطق گرم و کم ارتفاع و يا نقاط شهري زندگي مي کنند و يا چاق هستند زودتر بالغ مي شوند .

در پايان دوره بلوغ ، تغيير فرم بدن و پيدايش هيکل زنانه رخ مي دهد . به طوري که چربي به شکل زنانه در بدن توزيع مي شود . يعني لگن پهن و رانها کلفت مي شود . پستانها کاملاً رشد مي کند . همچنين علاوه بر قاعدگي ، رحم ، مهبل و اعضاي تناسلي زن نيز به اندازه کافي رشد مي کنند . اين مراحل معمولاً در ۱۸ سالگي کامل مي شوند . بر اثر ترشحات هورموني ، فعاليت غدد چربي و عرق نيز در دختران افزايش پيدا مي کند و ممکن است باعث پيدايش جوش در صورت و يا ساير اعضا بدن شود . اين جوشها نبايد دستکاري شوند زيرا در اين صورت عفوني مي شوند و پس از بهبودي اثرات آنها روي پوست باقي مي ماند . در صورتي که ميزان عرق کردن زياد باشد ممکن است لازم باشد دختران ( علاوه بر استحمام ) از اسپري زير بغل و يا لوسيونهاي ضد عرق استفاده کنند .

بهداشت جسمي دوران بلوغ در دختران

توجه به نظافت پوست موجب زيبايي ، شادابي ، تبخير ، تعريق و تنفس پوستي و از بين رفتن بوي بدن مي شود . شستشو با آب ولرم و صابون سبب پاکيزگي پوست مي شود . در اين دوره غدد عرق ، ماده چربي با بوي بد ترشح مي کنند که سبب بد بو شدن بدن مي شود . شستشوي بدن و استحمام علاوه بر تميزي و نشاط و شادابي نوجوان ، سبب از بين رفتن بوي بد بدن نيز مي شود .

بنابراين بهترين و مهمترين وسيله نظافت پوست حمام کردن و شستن تمام بدن بوسيله آب گرم و صابون است .

استحمام مرتب براي سلامتي نوجوان لازم است . استحمام روزانه در دوران عادت ماهانه لازم است . البته توصيه مي شود از حمام کردن در وان خودداري شود . دردهاي دوران عادت ماهانه اغلب به دليل انقباضات عضلاني رحم بوجود مي آيند که مي توان آن را از طريق استحمام با آب گرم و يا استفاده از کيسه آب گرم به مدت ۱۵-۱۰ دقيقه تسکين داد .

در دوران عادت ماهانه ، شستشو و گرفتن طهارت ضروري است و سبب هيچ نوع بيماري نمي شود . با شستشوي خون ، بوي بد از بين مي رود و از مساعد شدن محيط براي رشد انواع ميکروبها جلوگيري مي شود .

در شروع بلوغ به علت فعاليتهاي هورمونهاي بدن ،‌فعاليت غدد پوست زياد شده ، باعث ايجاد جوش مي شود . جوشهاي صورت نبايد دستکاري شوند زيرا موجب عفونت و برجاي ماندن محل جوشها به شکل جاي زخم بر روي صورت مي شود . در موارد خفيف بايستي از طريق شستشوي مرتب با آب ولرم و صابون آنها را تميز نگهداشت و از دستکاري يا فشاردادن و کندن آنها خودداري کرد .

استفاده از حوله و وسايل بهداشتي شخصي و همچنين زدودن موهاي زائد بدن به روش صحيح ، از نکات ضروري است که بايد رعايت شود .

محافظت و پاکيزگي دست و صورت که بيشتر در معرض آلودگي هستند ، اهميت زيادي دارد . شستشوي مرتب پاها و مسواک زدن منظم و مرتب و صحيح دندان ها از نکات بهداشتي ضروري در همه دوره هاي زندگي و بخصوص در دوران بلوغ هستند . با رعايت بهداشت دهان و دندان ، پوست و ساير موارد بهداشت فردي ، نوجوانان مي توانند از ابتلا به بسياري از بيماريها پيشگيري کنند .

با اجتناب از مصرف سيگار و مواد زيان آور ديگر ، مي توان سبب حفظ و افزايش سطح تندرستي خود و جامعه شد . بسياري از انحرافات و مشکلاتي که دامنگير جوانان مي شود ( مثل اعتياد به مواد مخدر ) با کشيدن سيگار آغاز مي شود . براي مبارزه و پيشگيري از بروز اين مشکلات ،‌ روي آوردن به مطالعه ، ورزش و تفريحات سالم مثل کوهنوردي ، معاشرت با دوستان شايسته و شرکت در فعاليت هاي هنري ،‌علمي و ورزشي به صورت فردي و گروهي ، روشهاي بسيار ضروري و مؤثري هستند .

ورزش مناسب ترين وسيله براي تأمين سلامت نوجوانان است . ورزش علاوه بر تفريح و تخليه انرژي نوجوان ،‌فوايد جسمي و رواني بسياري دارد . ورزش سبب بهبود کار سيستمهاي بدن شامل عضلات ، استخوانها و … مي شود و قلب ، ريه و سيستم گردش خون را تقويت مي کند ؛ فشارهاي عصبي ، افسردگي و نگراني را کاهش مي دهد ؛ موجب گسترده شدن روابط اجتماعي و افزايش ظرفيت شخصيتي نوجوان و تقويت خودباروري ، احساس لياقت و توانايي او مي شود . انتخاب ورزش مناسب با توجه به ساختار بدني فرد و سلامت و بيماري وي و همچنين گزينش محيط مناسب براي ورزش از نکات اساسي است .

ناهنجاريهاي دوران بلوغ

بلوغ زودرس :

گاهي اوقات علامتهاي بلوغ و حتي قاعدگي زودتر از ۸ سالگي شروع مي شود که به آن بلوغ زودرس مي گويند . بلوغ زودرس در دختران ۵ برابر شايعتر از پسرها است . در اغلب موارد ، علت آن ناشناخته است ، بعضي بيماريهاي تخمدان يا بعضي بيماريهاي ديگر و مصرف بعضي از داروها ممکن است موجب بلوغ زودرس شوند که در صورت بروز آن بايد به پزشک مراجعه کرد .

بلوغ ديررس:

تغييرات زيادي در محدوده سني بلوغ ديررس وجود دارد ، ولي معمولاً اغلب دختران در ۱۳ سالگي وارد مرحله بلوغ شده اند . بلوغ ديررس بسيار نادر است . در صورت عدم ظهور علائم بلوغ تا پايان ۱۶ سالگي بايد به پزشک مراجعه کرد . علل مختلفي از قبيل مشکل ژنتيکي و ناهنجاريهاي مختلف دستگاه تناسلي ممکن است موجب بروز بلوغ ديررس شوند .